Dava malzemesinin taraflarca getirilmesi

HMK 25.madde dava malzemesinin taraflarca getirilmesi ilkesini düzenlemektedir. Buna göre dava malzemesinin taraflarca getirilmesi esastır. Buradaki dava malzemesinden kastedilen iddia, savunma, her türlü talepler, vakıalar ve deliller gibi mahkemenin uyuşmazlığı görülürken değerlendireceği hususlardır.

Hakim, kural olarak, iki tarafın getirdiği mahkemeye sunduğu dava malzemesi dışında kalan hususları kendiliğinden dikkate alamaz ve onları hatırlatacak davranışlarda bulunamaz. Örneğin hakim ileri sürülmemiş zamanaşımı olgusunu kendiliğinden dikkate alamaz, ileri sürülmeyen vakıaları değerlendiremez.

Taraflarca getirilme ilkesi hakim tarafından kendiliğinden araştırma yapılması (re’sen tahkik) ilkesinin karşıtıdır. Taraflarca getirilme ilkesi, tasarruf ilkesinin tamamlayıcısıdır. Böylece dava dosyasındaki malzeme , taraflarca getirilir ve mahkemenin aydınlatma görevi de bu çerçevede belirlenir.

Görülmekte olan (derdest) hukuk uyuşmazlıklarında geçerli bulunan taraflarca getirilme ilkesi, 24.üncü maddede yer alan tasarruf ilkesinin paraleli ve tamamlayıcısıdır. Böylece, hakimin usulüne göre açılmış bir dava bulunmadıkça bir uyuşmazlığa kendiliğinden el koyamayacağı ve açılmış bulunan davada da , malzemesinin getirilmesinde (yığılmasında) tarafın mutlak yetkisi vurgulanır. Örneğin; hakim, tarafların ileri sürmediği sözleşmenin geçersizliği hususunu, kendiliğinden dikkate alması söz konusu olamaz. Yine aynı şekilde ileri sürülmeyen zamanaşımı define dayanarak karar veremez.

Davacı ve davalı, iddia ve savunmalarını, davanın başında kendilerine kanunun tanıdığı sürelerde ve şekillerde kullanmak zorundadır. Daha sonra yeni iddia ve savunmalarda bulunulması, davayı ve iddiayı genişletme yasağına girer. İddia ve savunmanın başlangıçta bildirilmesi zorunluluğu iddia ve savunmanın yığılması ilkesi olarak adlandırılır. Hakim , bu sebeple tarafın iler sürmediği delillere ve örneğin tapu kaydına kendiliğinden dayanamaz. Ancak mahkeme, gerekli gördüğü hallerde, tarafların talebi olmasa da kendiliğinden bilirkişi incelemesi veya keşif yapılmasına karar verebilir. Çünkü bazı hallerde bilirkişi ve keşif, mahkeme olayı anlayabilmesi ve doğru bir şekilde karar verebilmesi için gerekliliktir.

Hakim, dosyaya giren dikkate alamamasına rağmen dosyaya giren itirazları örneğin borcun sona erdirildiği için ödeme olgusunu kendiliğinden dikkate alabilir. Yargıtay, itirazların kanun yolları aşamasında da dikkate alınacağı ve örneğin ödeme vakıasının kanun yolu aşamasındaki ileri sürülmesinin savunmanın genişletilmesi yasağına girmeyeceğine karar vermiştir.

Müdahalenin önlenmesi ve yıkım davasında,

mahkeme davalının talebi olmamasına rağmen, olayda olağanüstü zamanaşımını kendiliğinden dikkate alamaz.

İyiniyet veya kötüniyetin mahkeme tarafından kendiliğinden göz önüne alınıp alınmayacağı konusu tereddütlere yol açmıştır.

Yargıtay bunu İçtihadı birleştirme kararı ile çözmek zorunda kalmıştır. Buna göre, somut olgular ve belirtilerden, kanunen iyiniyet iddiasında bulunamayacağı anlaşılan kimsenin kötüniyetinin diğer tarafa ispat ettirilmesine gerek olmayıp dava hakkının doğumunu sağlayan veya ortadan kaldıran iyiniyet ve kötüniyet, mahkemece kendiliğinden dikkate alınır.